رسانه های ترکیه پس از سفر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور به قاهره مصر، کنایه ها و الفاظی به کار بردند که یادآور تنش بی سابقه قبلی بین ترکیه و مصر است.

برخی از روزنامه های چاپ آنکارا به این اشاره کردند که استفاده اردوغان از عبارت «برادرم سیسی»، اتفاقی عادی نیست و او از تونل ها و دره های فراوانی گذر کرده تا از الفاظ تند «سیسی دیکتاتور»، «سیسی قاتل و کودتاچی»، به جایی برسد که بگوید: «برادرم سیسی، برای سفر ما به قاهره، اصرار کرد!»

این در حالی است که همه می دانند روند عادی سازی روابط ترکیه و مصر آسان نبوده و اتفاقاً این ترکیه بود که شتاب و اشتیاق بیشتری داشت.

اندیشکده های وابسته به حزب حاکم ترکیه، اقدام اردوغان برای سفر به مصر را به عنوان یک ابتکار تاریخی تلقی می کنند، اما تحلیلگران مستقل دیدگاه دیگری دارند و معتقدند که دو عامل مهم در این ماجرا نقش ایفا کرده است.

از کجا تا به کجا؟

سابقه دوستی عجیب اردوغان و محمد مرسی رئیس جمهور سابق مصر، موضوعی است که رسانه های ترکیه آن را فراموش نمی کنند. اردوغان بلافاصله پس از زندانی شدن مرسی، در تمام سخنرانی های خود به مدت چند سال، با انگشتانش نماد میدان ربیعه مصر را یادآوری می کرد و دولت سیسی را فاقد مشروعیت می دانست. اما حالا که حاضر شده شخصاً به قاهره برود، روزنامه ها سراغ آرشیوهای قدیمی رفته و همه الفاظ و تصاویر پیشین را یک بار دیگر پیش کشیده اند.

احمد تاشگتیرن از تحلیلگران محافظه کار و اسلامگرا گفته است: «ببینید از کجا به کجا رسیدیم. اردوغان می گفت: در شامی که به افتخار روسای جمهور در هنگام گردهم آمدن آنها برای مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار شد، به خاطر حضور عبدالفتاح السیسی، ضیافت را ترک کردیم و حاضر نشدیم با او پشت یک میز بنشینیم. اما حالا اردوغان به قاهره می رود و موکداً می گوید: برادرم سیسی! برادرم سیسی!».

تاشگتیرن در ادامه نوشته است: «این چند نمونه تاریخی مهم را به یاد بیاورید:

1.دونالد ترامپ برای اردوغان یک نامه توهین آمیز فرستاد. اما او نتوانست پاسخی بدهد و بعدها گفت، نامه را در واشنگتن روی میز گذاشتم.

2.در جریان پرونده جمال خاشقچی گفت: ما این پروند را رها نمی کنیم و مسبب اصلی باید محاکمه شود. اما بعد چه شد؟ شخصاً به ریاض رفت و با ولیعهد دیدار کرد!

3.کشیش برونسون آمریکایی به اتهام دست داشتن در کودتای 2016 زندانی شد و اردوغان در سخنرانی میدانی خود گفت: «تا این برادرتان زنده است، او در زندان خواهد ماند». اما بعد به یک اشاره دونالد ترامپ، با احترام کشیش را به خانه اش فرستاد!

4.اردوغان، معتقد بود که امارات متحده عربی از مسببین کودتا در ترکیه است. اما بعدها این حرف را رها کرد و شخصاً به دیدار رئیس امارات رفت.

5.اردوغان قول داد پیگیر پرونده مرسی و یاران او باشد، اما نهایتاً این پرونده را هم کنار گذاشت و به قاهره رفت.

6.اردوغان در مورد بهره بانکی سخنان تندی زد. اما نهایتاً پرچم تسلیم را بالا برد و حاضر شد اجازه دهد که بهره بانکی را چند برابر کنند.

7.اردوغان بارها در میادین، نتانیاهو را دیکتاتور خواند اما در سفر به نیویورک با او دیدار کرد و از او خواست به آنکارا سفر کند.

تاشگتیرن می گوید: فکر می کنید چرا اردوغان به این شکل رفتار می کند؟ بگذارید من بگویم. او مجبور است. او در تنگنا و شرایط بسیار سخت قرار گرفته و گزینه های دیگری ندارد. چرا که علاوه بر مشکلات اقتصادی، در حوزه سیاست خارجی هم در شرایط دشواری است و ناچار بود دست به این اقدامات بزند.

همچنان که می بینیم، تاشگتیرن، تلاش های اردوغان برای عادی سازی روابط را به تنگناهای مالی و اقتصادی ربط می دهد.

اما نویسندگان دیگری هستند که می گویند، همه اینها به خاطر منش شخصیتی خود اردوغان است که در تصمیم گیری های سیاسی حساس، به صورت انفرادی عمل می کند و بدون مشورت با دیگران، به شکل دفعتی تصمیم می گیرد و ترکیه را در شرایط سخت قرار می دهد. عده دیگری نیز می گویند: این رفتارها از دید خود اردوغان، مصداق عملگرایی و ضرورت تغییر مواضع بر اساس موقعیت های جدید است و مرتکب خطایی نشده است.

روزنامه ملی گازته ارگان رسانه ای حزب اسلامگرای سعادت و شاگردان مرحوم اربکان که همواره خواهان محاکمه عبدالفتاح سیسی بوده، درباره سفر اردوغان، دیدگاه دیگری دارد.

این روزنامه که حالا نگرش خود را تا حدودی تعدیل کرده، در یک گزارش ویژه نوشته است: «اردوغان با اتخاذ مواضع سفت و سخت در برابر سیسی، مرتکب اشتباه شد. او نباید با دولت جدید مصر قطع رابطه می کرد. چرا که اگر به جای این موضع سرسختانه و خصمانه، با سیسی رفیق می شد، می توانست نزد او میانجیگری کند و چه بسا مرسی نیز در زندان نمی مرد».

پای مدیترانه در میان است

اغلب اندیشکده های نزدیک به حزب عدالت و توسعه، در گزارش های تحلیلی خود، به این مساله اذعان کرده اند که در جریان سفر اردوغان به قاهره و تاکید او بر ضرورت توسعه روابط بین ترکیه و مصر، فاکتور مهمی به نام منابع انرژی شرق مدیترانه، نقش ایفا می کند.

اندیشکده مطالعات سیاسی – اقتصادی «ستا» نزدیک به مشاورین امنیت ملی و سیاست خارجی نهاد ریاست جمهوری ترکیه، به این موضوع اشاره کرده که توجه تیم اردوغان به منابع انرژی در شرق مدیترانه و مخصوصاً مساله انتقال گاز از سرزمین های اشغالی به ترکیه و اروپا، موضوع بسیار مهمی است که باعث شده ترکیه ترجیح دهد با مصر، روابط حسنه برقرار کند.

در پایان باید گفت، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه در دوران 30 ساله فعالیت سیاسی خود، همواره بر اساس عملگرایی جلو رفته و فراز و فرودها و تناقض های متعددی در مواضع او مشاهده شده است.

در نتیجه نمی توان ادعاهای او درباره پایبندی به اصول خاص رویکرد منطقه ای یا بینش محافظه کارانه را پذیرفت و به عبارتی دیگر، آن چه سمت و سوی تصمیمات و اقدامات اردوغان را معین می کند، اصول و باورهای فکری و سیاسی نیست، بلکه منافع و تحولات سیاسی جدیدی است که در روند زمان، تغییر می کنند.